Home Blog Page 2

Atal Bihari Vajpayee: The Poet, Politician, and an Eternal Love Story

0

Atal Bihari Vajpayee, one of India’s most celebrated leaders, was much more than a statesman and politician. Known for his eloquence, poetic soul, and humility, Vajpayee’s life was full of human emotions that made him relatable to millions. Among the lesser-known yet significant aspects of his life was his deep and lifelong connection with Rajkumari Haksar-Kaul, a relationship that beautifully blended love, loyalty, and companionship while defying societal norms and expectations.

The Beginning of a Timeless Bond
The story of Atal Bihari Vajpayee and Rajkumari Kaul dates back to the 1940s in Gwalior. Both were students at Victoria College (now Laxmibai College), where their friendship gradually transformed into something deeper. Vajpayee, known for his oratory and poetic talent even as a student, found a kindred spirit in Rajkumari, whose intellect and charm complemented his personality.

Their love story, however, was defined by its subtlety. Vajpayee, as a young man, expressed his feelings in a letter but chose an unconventional way to deliver it—by placing the letter inside a book that Rajkumari was expected to read. Rajkumari’s response, equally heartfelt, was written in another letter that fatefully never reached Vajpayee. This missed communication didn’t deter their bond, which continued to grow despite the lack of formal declarations.

Societal Norms and Forced Separation
Rajkumari Kaul belonged to a prominent Kashmiri Pandit family. Her father, Govind Narayan Haksar, held a high position in Gwalior’s administration and was deeply conservative. He strongly opposed Rajkumari’s relationship with Vajpayee, citing differences in social and familial expectations. Eventually, under familial pressure, Rajkumari married Professor Brij Narayan Kaul, a philosopher and academic at Delhi’s Ramjas College.

This marriage marked a turning point, seemingly separating their lives. Vajpayee, deeply entrenched in his political aspirations, joined the Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS), dedicating his life to public service and vowing to remain unmarried. Despite the separation, the emotional connection between Vajpayee and Rajkumari endured.

Rekindling the Connection in Delhi
Years later, destiny brought them back together in Delhi. Vajpayee’s political career flourished as he emerged as one of the leading voices of the Bharatiya Jana Sangh and later the Bharatiya Janata Party (BJP). During this time, his friendship with Rajkumari Kaul was rekindled, and their bond became stronger than ever.

Vajpayee became a regular visitor to the Kaul household, where he found a sense of belonging and emotional solace. Despite societal perceptions, their relationship was based on mutual respect and companionship. Rajkumari and her family offered Vajpayee unwavering support, becoming an integral part of his personal and professional life. Over time, Vajpayee moved in with the Kaul family, further solidifying their unique relationship.

Mrs Kaul shifted to Atal’s residence
By 1978, when Atal Bihari Vajpayee was the external affairs minister in the Morarji Desai government, Mr and Mrs Kaul and their daughters had all moved in to his Lutyens’ house at 5, Raisina Road. Atal adopted Mrs Kaul’s daughter Namita and later, her granddaughter Niharika.

Former President Pranab Mukherjee told Hindustan Times in an interview, “We lived next door and they made an entrance through a side wall so Vajpayee and his family members could come easily to our place. He was very fond of fish. Namita, his foster daughter, used to regularly play at our place. My wife and Mrs Kaul (Namita’s mother) had a very deep bonding. When Namita’s marriage was decided, my wife helped in preparations because the groom was a Bengali [Namita married Ranjan Bhattacharya].”

A Unique Family Dynamic
Rajkumari Kaul played a pivotal role in Vajpayee’s personal life. Her daughters, Namita and Nandita, saw him as a father figure. Vajpayee eventually adopted Namita and her daughter Niharika, treating them as his own family. This unconventional family dynamic was a testament to the depth of his bond with Rajkumari.

When Vajpayee became India’s Prime Minister in 1998, Rajkumari Kaul and her family moved with him to the official residence at 7, Race Course Road (now Lok Kalyan Marg). Namita and her husband, Ranjan Bhattacharya, played significant roles in managing Vajpayee’s household and supporting him during his tenure.

Atal-Bihari-Vajpayee-with-Rajkumari-Kaul-and-her-daughter-1-300x225 Atal Bihari Vajpayee: The Poet, Politician, and an Eternal Love Story
Atal Bihari Vajpayee with Rajkumari Kaul (left) and her daughter

An Enduring Love Beyond Labels
The relationship between Vajpayee and Rajkumari defied traditional definitions. It was neither a conventional marriage nor a fleeting romance but rather a profound connection that stood the test of time. Their bond exemplified love that transcends societal norms and formalities. Despite living in the public eye, they maintained the sanctity of their relationship with dignity and discretion.

Senior journalist Kuldeep Nayar once described their relationship as “one of the most beautiful love stories in Indian politics.” Rajkumari’s unwavering support for Vajpayee during his political struggles and triumphs was unparalleled. She stood by him as a silent pillar of strength, embodying the essence of loyalty and companionship.

The Poet’s Heart
Atal Bihari Vajpayee’s poetic inclinations often reflected his emotional depth. His first poem was dedicated to the laborers who built the Taj Mahal, a symbol of love. This poem, however, didn’t glorify the monument’s beauty or Shah Jahan’s love for Mumtaz but instead highlighted the sacrifices of the workers who made it possible. This perspective mirrored Vajpayee’s own life—one where love was deeply felt but seldom openly expressed.

Vajpayee’s poetry resonated with Rajkumari, who often admired his ability to articulate complex emotions. Their shared appreciation for literature and art further strengthened their bond, making it a relationship of intellectual and emotional compatibility.

A Legacy of Love and Loyalty
Rajkumari Kaul passed away in 2014, leaving behind a legacy of love and unwavering loyalty. Vajpayee, who had already retreated from public life due to health issues, was deeply affected by her demise. Her death marked the end of an era, but their story remains an enduring testament to the quiet strength of love.

Atal Bihari Vajpayee’s life was a blend of political brilliance, poetic expression, and profound humanity. His relationship with Rajkumari Kaul adds an intimate dimension to his legacy, showcasing the human side of a leader who navigated the complexities of life with grace and dignity. Their story is a reminder that love, in its purest form, transcends societal norms, remaining timeless and eternal.

The Enigma of Atal Bihari Vajpayee
Throughout his life, Vajpayee maintained an enigmatic stance on his personal relationships. When questioned about his bachelorhood, he famously remarked, “I am unmarried but not a celibate,” hinting at the depth of his emotional connections. His decision to remain unmarried was rooted in his commitment to the RSS and his dedication to public service. Yet, his relationship with Rajkumari Kaul highlighted the balance he struck between his personal and professional lives.

Vajpayee’s closest associates often described him as a man who valued relationships deeply. While his public persona exuded charisma and leadership, his private life reflected vulnerability and warmth. His bond with Rajkumari Kaul was a cornerstone of this duality, blending the personal and political seamlessly.

Remembering a Timeless Leader
Atal Bihari Vajpayee’s legacy is multifaceted. As a politician, he was a visionary leader who steered India through critical junctures. As a poet, he captured the essence of human emotions with remarkable sensitivity. And as a human being, he exemplified love, loyalty, and compassion.

His relationship with Rajkumari Kaul remains one of the most poignant chapters of his life, offering a glimpse into the man behind the leader. It is a story of love that thrived despite societal norms, a bond that endured the passage of time, and a connection that defined the essence of companionship. In remembering Vajpayee, one cannot overlook the quiet strength of this relationship, which continues to inspire generations.

Will Bhujbal Join BJP?

0
Chhagan Bhujbal

A significant development unfolded in Maharashtra politics when senior Nationalist Congress Party (NCP) leader Chhagan Bhujbal met with Chief Minister Devendra Fadnavis. This meeting took place at a time when Bhujbal had been excluded from the MahaYuti government’s cabinet, making his displeasure quite evident.

Bhujbal’s primary grievance appears to be his exclusion from the cabinet. He expressed his frustration, revealing that when he wished to go to the Rajya Sabha, he was asked to contest the Assembly elections instead. Now, after being denied a ministerial position, he is being offered a Rajya Sabha seat. Bhujbal sharply questioned, “Am I a toy? Should I stand when you say so and sit when you wish?”

Meanwhile, Deputy Chief Minister Ajit Pawar downplayed Bhujbal’s dissatisfaction, labeling it as an internal party matter. He also hinted that Bhujbal was unhappy with the BJP’s interference, asserting that the NCP would resolve its internal issues independently.

Following the meeting between Bhujbal and Fadnavis, political circles have been abuzz with speculation about whether Bhujbal plans to join the BJP. However, no clear statement has been made regarding this possibility. Chief Minister Fadnavis commented that discussions about Bhujbal’s potential role at the national level are ongoing, and a decision will be made in the next 10-12 days.

This development could have significant repercussions for Maharashtra’s political landscape. Should Bhujbal choose to join the BJP, it would deal a major blow to the NCP and potentially shift the state’s political equations. As a prominent OBC leader, Bhujbal’s decision could also influence the voting patterns of this community.

In conclusion, Chhagan Bhujbal’s dissatisfaction and his meeting with Chief Minister Fadnavis have stirred political dynamics in Maharashtra, and the full impact of this episode will become clearer in the coming days.

अब कैंसर को पड़ेगा खुद मरना

0

पूरी दुनिया में कैंसर जैसी लाइलाज बीमारी से जूझ रहे करोड़ों लोगों के लिए उम्मीद की नई किरण आने ही वाली है। रूसी वैज्ञानिकों ने उन्होंने कैंसर की वैक्सीन बना ली है। वर्ष 2024 के आरंभ में ही रूस के राष्ट्रपति व्लादिमीर पुतिन ने कहा था कि उनका देश कैंसर की वैक्सीन डेवलप करने के बेहद करीब हैं। इस नई दवा का नाम mRNA वैक्सीन है। इसके क्लिनिकल ट्रायल से पता चला है कि इससे कैंसर ट्यूमर का इलाज करने में मदद मिलेगी। इस खोज को सदी की सबसे बड़ी खोज माना जा रहा है।

रशियन स्वास्थ्य मंत्रालय ने कहा है कि कैंसर बीमारी के इलाज के लिए उसने कैंसर की वैक्सीन बना ली, जो नए साल में सभी नागरिकों के लिए फ्री में उपलब्ध होगी। जानकारी के अनुसार ये पहली mRNA वैक्सीन और दूसरी दूसरी ऑन्कोलिटिक वायरोथेरेपी है। इस थेरेपी के तहत लैब में मॉडिफाई किए गए इंसानी वायरस से कैंसर सेल्स को टारगेट कर संक्रमित किया जाता है। इस थेरेपी के लिए बनाई जा रही वैक्सीन का नाम एंटेरोमिक्स है।

कैंसर दुनिया की सबसे घातक बीमारियों में से एक है। विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) के मुताबिक, पूरी दुनिया में कार्डियोवस्कुलर डिजीज के बाद सबसे ज्यादा मौतें कैंसर के कारण होती हैं। पूरी दुनिया में हर साल लगभग 6.1 करोड़ लोगों की मौत होती है, जिसमें से 1 करोड़ लोगों की मौत कैंसर के कारण होती है। इसका मतलब है कि दुनिया में हर 6 मौतों में से एक मौत कैंसर के कारण होती है। इसलिए रूस की इस खोज को पूरी दुनिया बड़ी उम्मीद की नजर से देख रही है। इससे सबकुछ बदल सकता है। हर साल लाखों लोगों की जान बच सकती है।

वैसे कैंसर को आधुनिक चिकित्सा विज्ञान की सबसे घातक चुनौतियों में से एक माना जाता है। यह बीमारी हर साल लाखों जिंदगियां निगल रहा है। इस घातक बीमारी से लड़ने के लिए विश्वभर में अनेक शोध और प्रयास किए जा रहे हैं। हाल ही में रूस ने कैंसर को जड़ से खत्म करने वाली एक वैक्सीन की खोज का दावा किया है, जिसने चिकित्सा जगत में एक नई उम्मीद जगाई है। यह लेख रूस की इस खोज, कैंसर के वैश्विक और भारतीय संदर्भ, और इससे जुड़े प्रमुख पहलुओं पर प्रकाश डालता है।

Cancer-Vaccine02-300x169 अब कैंसर को पड़ेगा खुद मरना

कैंसर: एक वैश्विक संकट
कैंसर दुनिया भर में मृत्यु का दूसरा सबसे बड़ा कारण है। विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) के अनुसार, 2020 में लगभग 1 करोड़ लोगों ने कैंसर के कारण अपनी जान गंवाई। फेफड़े, कोलोरेक्टल, पेट, लिवर, और स्तन कैंसर सबसे घातक प्रकारों में गिने जाते हैं। भारत में भी स्थिति बेहद गंभीर है। नेशनल कैंसर रजिस्ट्री प्रोग्राम (NCRP) के अनुसार, 2022 में भारत में लगभग 14 लाख नए कैंसर मामलों का अनुमान लगाया गया था, और इनमें से 8 लाख से अधिक मौतें कैंसर के कारण हुईं। स्तन कैंसर, ओरल कैंसर, और सर्वाइकल कैंसर भारत में सबसे सामान्य प्रकार हैं।

कैंसर की वर्तमान चिकित्सा चुनौतियां
कैंसर के उपचार के लिए वर्तमान में कीमोथेरेपी, रेडियोथेरेपी, सर्जरी और इम्यूनोथेरेपी जैसी विधियों का उपयोग किया जाता है। हालांकि, इन उपचारों के गंभीर साइड इफेक्ट्स और सीमित सफलता दर के कारण कैंसर को पूरी तरह से खत्म कर पाना अभी भी असंभव है। यही कारण है कि कैंसर के इलाज के लिए वैक्सीन जैसे प्रभावी और सुरक्षित समाधान की आवश्यकता लंबे समय से महसूस की जा रही थी।

रूस की वैक्सीन: एक नई उम्मीद
रूस के वैज्ञानिकों ने हाल ही में एक ऐसी वैक्सीन विकसित करने का दावा किया है, जो कैंसर कोशिकाओं को न केवल खत्म करती है, बल्कि उनके पुनः विकसित होने की संभावना को भी समाप्त करती है। इस वैक्सीन का मुख्य उद्देश्य रोगी की प्रतिरक्षा प्रणाली को इतना सशक्त बनाना है कि वह स्वयं कैंसर कोशिकाओं को पहचानकर उन्हें खत्म कर सके।

वैक्सीन की कार्यप्रणाली
यह वैक्सीन ट्यूमर-संबंधित एंटीजन (Tumor-Associated Antigens) को लक्षित करती है। ये एंटीजन कैंसर कोशिकाओं पर पाए जाते हैं और इन्हें शरीर की प्रतिरक्षा प्रणाली द्वारा पहचानने में कठिनाई होती है। वैक्सीन इन एंटीजन को पहचानने और नष्ट करने के लिए प्रतिरक्षा प्रणाली को प्रशिक्षित करती है। प्रारंभिक परीक्षणों में इस वैक्सीन ने प्रभावशाली परिणाम दिखाए हैं।

क्लीनिकल परीक्षण और सफलता
रूस ने इस वैक्सीन के प्री-क्लीनिकल और प्रारंभिक क्लीनिकल परीक्षणों को सफलतापूर्वक पूरा किया है। इन परीक्षणों में कैंसर के कई प्रकारों, जैसे फेफड़े, स्तन, और प्रोस्टेट कैंसर, पर इसके प्रभाव का अध्ययन किया गया। वैज्ञानिकों का दावा है कि यह वैक्सीन न केवल ट्यूमर के विकास को रोकती है, बल्कि मेटास्टैसिस (कैंसर के फैलाव) को भी नियंत्रित करती है।

विश्व और भारत में प्रभाव
रूस की इस खोज से न केवल वैश्विक स्वास्थ्य जगत में उत्साह है, बल्कि यह भारत जैसे देशों के लिए भी वरदान साबित हो सकती है, जहां कैंसर के इलाज तक पहुंच सीमित है। यदि यह वैक्सीन व्यापक रूप से उपलब्ध हो जाती है, तो यह कैंसर से होने वाली लाखों मौतों को रोकने में मदद कर सकती है। यह न केवल रोगियों के जीवन की गुणवत्ता में सुधार करेगी, बल्कि स्वास्थ्य सेवाओं पर पड़ने वाले आर्थिक बोझ को भी कम करेगी। भारत में कैंसर रोगियों की संख्या बढ़ती जा रही है, और महंगे इलाज के कारण बड़ी संख्या में लोग उचित चिकित्सा से वंचित रह जाते हैं। भारत में हर 10 कैंसर मरीज़ों में से 7 की मौत हो जाती है। इस वैक्सीन की सफलता भारत में कैंसर के इलाज को किफायती और प्रभावी बना सकती है। साथ ही, यह ग्रामीण और पिछड़े क्षेत्रों में भी कैंसर के खिलाफ लड़ाई में महत्वपूर्ण भूमिका निभा सकती है।

कैंसर से दम तोड़ने वाले प्रमुख लोग
कैंसर ने न केवल आम लोगों, बल्कि दुनिया के कई प्रसिद्ध और प्रभावशाली व्यक्तियों को भी हमसे छीन लिया है। Apple के संस्थापक स्टीव जॉब्स, अभिनेता इरफान खान, राजेश खन्ना, विनोद खन्ना, फिरोज खान, टॉम ऑल्टर, नफीसा अली, सिंपल कपाड़िया संगीतकार रवींद्र जैन और आदेश श्रीवास्तव को कैंसर ने असमय लील लिया।

कैंसर रोकथाम और जागरूकता
वैक्सीन की खोज अपने आप में एक बड़ी उपलब्धि है, लेकिन कैंसर की रोकथाम के लिए जागरूकता और स्वस्थ जीवनशैली अपनाना भी उतना ही महत्वपूर्ण है।
धूम्रपान और शराब का सेवन कम करें: ये कैंसर के प्रमुख कारणों में शामिल हैं।
संतुलित आहार और व्यायाम: फल, सब्जियां और फाइबर युक्त आहार का सेवन करें।
नियमित जांच: कैंसर के प्रारंभिक लक्षणों की पहचान के लिए नियमित स्वास्थ्य जांच जरूरी है।
टीकाकरण: सर्वाइकल कैंसर और हेपेटाइटिस के लिए उपलब्ध टीकों का उपयोग करें।

रूस द्वारा विकसित कैंसर वैक्सीन चिकित्सा विज्ञान के इतिहास में क्रांतिकारी उपलब्धि हो सकती है। यह न केवल कैंसर के इलाज में नई दिशा प्रदान करेगी, बल्कि लाखों जिंदगियों को बचाने में सहायक होगी। हालांकि, इस वैक्सीन की व्यापक उपलब्धता और लागत जैसे सवाल अभी बाकी हैं। इसके बावजूद, यह खोज कैंसर के खिलाफ वैश्विक लड़ाई में एक महत्वपूर्ण मील का पत्थर साबित हो सकती है।

The Evolving Concept of Intelligence Beyond IQ

0

For centuries, intelligence has been seen as the cornerstone of human potential, traditionally measured on a standard scale. At its core, intelligence was defined as the ability to adapt to people and environments while solving problems effectively. The journey to quantify intelligence began in 1905 when Alfred Binet developed the first IQ test in France, designed to assess school children.

Dr. Shreekant Chorghade, a renowned pediatrician and author, said, “Over time, we’ve learned that intelligence isn’t fixed at birth—it grows with age, shaped by the home, society, and the challenges we face. While IQ initially focused on comparing mental age to chronological age, today’s approach has evolved. The more inclusive Development Quotient (DQ) now offers a broader and holistic perspective on an individual’s growth and abilities, reflecting how far we’ve come in understanding the true nature of intelligence.”

Exploring the Full Spectrum of Human Abilities
In recent decades, researchers and psychologists have identified new ways to measure intelligence, recognising that IQ alone is not sufficient to determine success in life. Today, intelligence is understood in four key categories: IQ (Intelligence Quotient), EQ (Emotional Quotient), SQ (Social Quotient), and AQ (Adversity Quotient).

The distinction between Social Intelligence Quotient (SQ) and Emotional Quotient (EQ) is essential. EQ reflects a person’s ability to understand and manage emotions, fostering inner peace and harmony, while SQ focuses on building and maintaining meaningful, long-term relationships.

Intelligence-Beyond-IQ02-300x200 The Evolving Concept of Intelligence Beyond IQ

Bridging Emotions, Thoughts, and Behaviors for Positive Outcomes
Social Quotient reflects your ability to build and maintain relationships, while Social Intelligence (SI) provides the deeper understanding and skills needed to navigate and strengthen those relationships effectively. Social intelligence plays a crucial role, referring to an individual’s ability to understand and interpret both their own and others’ emotions, thoughts, and behaviors.

Jimmy Mody noted Psychologist and author said that SI is deeply dependent on social instinct, as the latter provides the foundational drive for human interaction and cooperation. Social instinct, an innate, unconscious drive to connect with others, forms the basis of our natural social behavior. This instinct encourages individuals to form bonds, communicate, and act in ways that promote group cohesion and survival. However, social intelligence takes this instinct a step further by applying conscious thought, awareness, and adaptability to social interactions. It builds upon the instinctive behaviors we are born with and enables us to refine and enhance those behaviors in more complex and meaningful ways.

“Social intelligence is developed through experience and interactions with others, specially at home, growing with the successes and failures encountered in social settings. Social intelligence involves several key components: the ability to empathise with others, understand non-verbal cues, and interpret interpersonal dynamics. A socially intelligent person is not only aware of others’ feelings but also responds appropriately to create positive outcomes in social interactions,” added Dr Chorghade.

The Key to Effective Leadership and Meaningful Connections
“The inherent nature of human beings is to be social, meaning we rely on each other and our mutual cooperation. By understanding ourselves and others, we can discover ways to collaborate for mutual benefit. Many strong leaders possess a high level of Social Intelligence (SI), which enables them to motivate, build relationships, and inspire others to take action. SI encompasses both Emotional Intelligence (EQ) and self-awareness, forming the foundation for effective leadership and connection,” said Farzana Contractor, Mental Health Therapist & Counsellor.

“Developing social intelligence involves practices such as creating rapport, thinking before speaking, being confident yet non-judgmental, and understanding social norms. This intelligence is primarily learned through social experiences, where individuals refine their skills in interacting with others, be it in personal relationships, workplaces, or community settings,” she further added.

“Individuals with high IQ, EQ, and SQ are better equipped to navigate life’s challenges, leveraging their intellect, emotional resilience, and social connectivity. In contrast, those with high IQ but low EQ and SQ often struggle to achieve sustained success, as technical intelligence alone is insufficient for managing relationships and understanding human dynamics,” stated Dr Chorghade.

While stressing that Social Intelligence is learned, often beginning with positive social interactions at home, school, or the workplace, Dr Chorghade said that these environments provide opportunities to model and practice effective communication and relationship-building skills, enabling individuals to enhance their SQ.

Dr. Thelma Hunt, a psychologist, developed the George Washington Social Intelligence Test in 1928. This test assessed social intelligence through various skills, including observing human behavior, evaluating social environments, decision-making, remembering names and faces, and demonstrating a sense of humor.

Fostering Positive and Collaborative Interactions
Farzana while mentioning the ability to communicate clearly and confidently is a key aspect of SI said, “Good communication skills are essential for effective interactions and include verbal fluency and body language—both important tools of social intelligence.” She explained that these skills help others understand your intentions and create stronger connections. SI enhances communication by helping you recognize the emotions, body language, and needs of others. It enables you to adjust your tone, words, and actions to fit the situation, making conversations smoother, more meaningful, and impactful.
“By developing skills in empathy, awareness, and adaptability, you can navigate social interactions more effectively, build stronger relationships, and foster a positive, collaborative environment. Social intelligence enables genuine connections by helping you approach others with understanding and respect. Ultimately, socially intelligent individuals make people feel valued and comfortable, establishing trust and lasting relationships,” Farzana added.

Mody, while stating that SI individuals excel not only in one-on-one interactions but also in group settings, said, they can read the room, understand the collective mood, and influence group behavior in a positive direction. This skill is particularly valuable in team environments, where collaboration, coordination, and synergy are key to success. Social intelligence enables individuals to mediate conflicts, motivate teams, and create an atmosphere where everyone feels heard and valued. By understanding group dynamics and managing interactions effectively, socially intelligent people can lead teams more successfully, drive group cohesion, and achieve common goals more efficiently.

By nurturing emotional and social intelligence alongside IQ, one can achieve a balanced, successful, and fulfilling life, unlocking the potential to inspire, connect, and thrive in diverse settings.

Spixels: Empowering Specially Abled Photographers to Shine

0

In a world that often overlooks the potential of differently-abled individuals, Spixels is breaking barriers and changing the narrative. Founded by a brand strategist, Meghna Agnihotri, the platform showcases and validates the talent of specially-abled photographers across India, encouraging them to pursue job opportunities and build sustainable careers in photography.

The Spark of an Idea

Meghna’s journey began in Pondicherry, where she first encountered the inspiring work of Satya Special School, an institution that has been pioneering opportunities for special children. “It was at Satya Special School that I realized the immense talent that often goes unnoticed,” she shared. Chitra Shah, the founder of Satya, encouraged her to explore the world of inclusion and assured her of support. With this guidance, Spixels was born, a platform dedicated to showcasing the creativity of specially-abled photographers.

What started as a simple idea quickly turned into a national movement, with blessings from the Sri Aurobindo Ashram and the enthusiastic participation of students from Satya School.

Celebrating Talent Across India

spixels-photographers1-300x225 Spixels: Empowering Specially Abled Photographers to Shine

Spixels 2024: Life in the Bylanes of the City

The theme for Spixels 2024 was “Life in the Bylanes of the City,” inviting differently-abled photographers to capture the essence of city life from their unique perspectives. Whether it’s the hustle of the market, the quiet corners of a neighborhood, or the vibrant street culture, this year’s theme challenges participants to explore the urban landscape through their lenses.

This year, Spixels has brought together over 100 specially-abled photographers from across India. The competition was fierce, with only the most outstanding works were selected for the prestigious exhibition in Mumbai this December. Shortlisted photographers had their work displayed and received certificates recognising their exceptional contribution.

Notable winners include Bharat Kumar from Delhi, who has been a consecutive winner this year, and participants from schools like Punarvas, Victoria Memorial School, and Adapt in Mumbai. These photographers aren’t just taking photos—they are telling stories, capturing moments, and showcasing perspectives that are often left untold.

“Spixels harnesses the power of digital platforms to provide specially-abled photographers with visibility and global reach. It encourages financial independence by urging trainers, parents, and caregivers to explore career opportunities in photography, a viable path for those with passion and skill. The platform fosters real-world interactions, allowing photographers to engage with diverse individuals and capture unique stories. Spixels also offers national recognition, boosting confidence and creating a sense of purpose. As the competition grows fiercer each year, participants are driven to refine their skills and showcase their best work,” said Farzana Contractor, one of the jurists.

Looking Ahead: Global Expansion and More Opportunities

As Spixels celebrated its sixth anniversary, Meghna has her eyes set on global expansion. Spixels 2025 is poised to become an international competition, bringing together specially-abled photographers from across the globe. With the addition of an international celebrity who will sign the pictures, the platform is set to elevate its global stature.

Beyond the competition, Spixels is committed to providing further opportunities for growth. Meghna envisions conducting masterclasses to benefit not only the photographers but also their families, offering them valuable skills and tools to navigate the competitive job market. Discussions on creating job opportunities for specially-abled individuals will be a key focus, aiming to make inclusion an everyday reality, not just a distant dream.

Spixels 2024 celebrated their talent but also challenge societal perceptions of what differently-abled individuals are capable of. Spixels is more than just a photography competition—it’s a movement that empowers specially-abled individuals to tell their stories, seek professional opportunities, and break through the barriers of societal expectations.

किराए की पत्नी के साथ गुजारें वक्त, पसंद आने पर ही करें शादी

0

क्या आपकी दिली ख़्वाहिश रही है, कि आपको हमसफ़र के रूप में एक ऐसी बेहद ख़ूबसूरत पत्नी मिले, जो आपको टूट कर चाहे। आपकी ख़ूब केयर करें। आपकी छोटी-मोटी ज़रूरतों का भी ध्यान रखे। शाम को जब आप घर लौटें तो वह आपकी राह देखती मिले। और, आपको भरपूर यौनसुख भी दे… लेकिन किन्हीं भी कारणों से आपकी ख़्वाहिश अधूरी रह गई, क्यों आपको आपकी पसंद के अनुसार लड़की नहीं मिली और आपकी शादी नहीं हो पाई। इस वजह से आप कुंवारे ही रह गए। यानी पत्नी-सुख पाने की आपकी यह अदद ख़्वाहिश पूरी ना हो सकी। तो आप बिल्कुल निराश मत होइए, क्योंकि अब आपकी अतृप्त हसरत पूरी हो सकती है।

जी हां, अब आप पहले ट्रायल के रूप में ‘किराए की पत्नी’ (Rental Wife) के साथ समय बिता सकते हैं। आप उसके साथ जितना चाहें वक़्त गुज़ार सकते हैं और कुछ दिन या महीने उसके साथ अपना क्वालिटी टाइम स्पेंड कर सकते हैं। यह व्यवस्था आपको यह समझने का मौक़ा देती है कि वह महिला आपकी अपेक्षाओं पर खरी उतरती है या नहीं। यदि वह आपकी उम्मीदों के अनुसार जीवनसाथी साबित होती है, तो आप उससे शादी कर उसे स्थायी रूप से अपना हमसफ़र बना सकते हैं। और, किराए की पत्नी आपको पसंद न आए तो आप दूसरी किराए की पत्नी लेकर उसका भी ट्रायल ले सकते हैं। इस तरह दो-तीन या चार-पांच ट्रायल लेने के बाद कोई न कोई किराए की पत्नी ज़रूर आपको पसंद आ जाएगी और वह न केवल आपकी तन्हाई को दूर करेगी बल्कि आपकी वीरान दुनिया को रौशन कर देगी।

Rental-Wifes1-300x300 किराए की पत्नी के साथ गुजारें वक्त, पसंद आने पर ही करें शादी
Rental Couple IA Photo

अनोखी बनी वैश्विक बहस का हिस्सा
दुनिया भर में अपने ख़ूबसूरत समुद्र तटों, उदार एवं अनूठी संस्कृति और आतिथ्य-सत्कार के लिए चर्चित एशियाई देश थाईलैंड में हाल ही में ‘किराए की पत्नी’ की इस परंपरा की शुरुआत हुई है। इस अनोखी पहल की वजह से थाईलैंड इन दिनों सुर्खियों में है। इस चलन को रेंटल वाइफ़ के नाम से जाना जा रहा है। इसे ‘वाइफ ऑन हायर’ और ‘ब्लैक पर्ल’ भी कहा जाता है। हाल ही में प्रकाशित किताब “थाईलैंड्स टैबू: द राइज ऑफ वाइफ रेंटल इन मॉडर्न सोसाइटी” ने इस अनोखी प्रथा के बारे में गहराई से जानकारी देकर इसे वैश्विक बहस का हिस्सा बना दिया है।

परंपरा को विस्तार से समझने की ज़रूरत
दरअसल, थाईलैंड के इस अनोखी परंपरा को विस्तार से समझने की ज़रूरत है। मसलन, यह परंपरा कैसे शुरू हुई? इसका समाज और देश की अर्थव्यवस्था पर क्या प्रभाव हो रहा है। इसके अलावा इस प्रथा के क़ानूनी और नैतिक पक्ष क्या कहते हैं, और सबसे ऊपर इस चलन पर वैश्विक दृष्टिकोण क्या है। दुनिया के लोग इसके बारे मैं कैसा सोचते हैं और इस परंपरा को कितना प्रतिसाद यानी रेस्पॉन्स मिल रहा है।

पर्यटन अर्थव्यवस्था का आधार स्तंभ
दुनिया जानता है कि थाईलैंड दक्षिण पूर्व एशिया का प्रमुख पर्यटन स्थल है। हर साल करोड़ों की तादाद में पर्यटक इस देश की यात्रा करते हैं। लोग इस देश के प्राकृतिक सौंदर्य, समृद्ध सांस्कृतिक विरासत और मनोरंजन स्थलों का भरपूर आनंद लेते हैं। इस देश में पटाया, बैंकॉक और फुकेट जैसे स्थान अपने नाइटलाइफ और मनोरंजन के लिए दुनिया भर में मशहूर हैं। है। देश में कई उद्योग इसी पर्यटन पर निर्भर हैं, और इससे वहां के लाखों लोगों की आजीविका जुड़ी हुई है। अब पर्यटन के साथ-साथ थाईलैंड में ‘किराए की पत्नी’ जैसी चर्चित परंपरा भी शुरू हो गई है।

क्या है ‘किराए की पत्नी’ का चलन?
‘किराए की पत्नी’ का मतलब है किसी युवती को पैसे देकर अस्थायी रूप से पत्नी के रूप में अपने साथ रखना। यह कोई औपचारिक विवाह नहीं होता, बल्कि एक अस्थायी कॉन्ट्रैक्ट होता है। इस दौरान युवती पत्नी की भूमिका निभाती है और पति-पत्नी के सभी दायित्व पूरे करती है। वह कॉन्ट्रैक्ट करने वाले पुरुष के साथ एक अपार्टमेंट या होटल में रहती है और पत्नी की हर ज़िम्मेदारी का ईमानदारी से निर्वहन करती है। मतलब, उसके साथ आप कुकिंग का आनंद ले सकते हैं, ड्रिंक का आनंद ले सकते हैं, और बिस्तर पर सेक्स का भी भरपूर आनंद ले सकते हैं। हालांकि यह प्रथा पिछले कई साल से प्रचलन में है, लेकिन हाल के वर्षों में इसका दायरा और प्रभाव तेजी से बढ़ा है। इस प्रथा का प्रमुख केंद्र थाईलैंड का पटाया शहर है। अपने रेड लाइट इलाकों, बार और नाइट क्लबों के लिए दुनिया भर में प्रसिद्ध है।

किताब ने खोला ‘रेंटल वाइफ’ का सच
हाल ही में प्रकाशित किताब “थाईलैंड्स टैबू: द राइज ऑफ वाइफ रेंटल इन मॉडर्न सोसाइटी” ने इस प्रथा को वैश्विक चर्चा का विषय बना दिया। इस किताब के लेखक लावर्ट ए इमैनुएल ने ‘किराए की पत्नी’ प्रथा के सामाजिक, आर्थिक और सांस्कृतिक पहलुओं पर गहराई से प्रकाश डाला है। किताब में बताया गया है कि यह प्रथा कैसे गरीब और पिछड़े इलाकों की महिलाओं के लिए आय का प्रमुख स्रोत बन गई है। साथ ही, यह भी उजागर किया गया है कि किस तरह यह प्रथा धीरे-धीरे एक व्यवसाय का रूप ले चुकी है और इसके लिए कोई कानूनी नियम नहीं हैं।

कैसे काम करता है यह सिस्टम?
‘किराए की पत्नी’ का सिस्टम पूरी तरह से पैसे पर आधारित है। आमतौर पर यह प्रक्रिया कई चरणों में होती है। बार, नाइट क्लब या रेड लाइट इलाकों में पर्यटक ऐसी महिलाओं से संपर्क करते हैं, जो रेंटल वाइफ़ की सेवा की पेशकश करती हैं। इसके बाद ग्राहक और कुंवारी महिला के बीच बातचीत और सहमति बनने के बाद एक अस्थायी अनुबंध पर हस्ताक्षर किया जाता है। इस अनुबंध में समय यानी अवधि और भुगतान की राशि लिखी की जाती है। यह भी लिखा जाता है कि वह महिला निर्धारित समय तक पत्नी के ही क़िरदार में रहेगी। यह अनुबंध वैधानिक होता है, कोई पक्ष मुकर नहीं सकता।

पत्नी की भूमिका निर्वहन
अस्थायी अनुबंध में वर्णित समय के लिए महिला पुरुष की पत्नी की भूमिका में पूरी सर्विस देती है। पुरुष के साथ एक ही कमरे में रहती है। वह साथ खाती है, ड्रिंक करती है, ज़रूरत पड़ने पर मसाज करती है और भरपूर यौनसुख प्रदान करती है। और हर मनवांछित किरदार में पूरी सर्विस देती है। अनुबंध की अवधि समाप्त होने के बाद यह संबंध भी समाप्त हो जाता है और वह कुंवारी महिला अपने घर चली जाती है। महिला पसंद आने अगर ग्राहक चाहे तो साथ रहने की समय सीमा बढ़ा सकता है। महिला से पुरुष के पूरी तरह से संतुष्ट होने और महिला भी पुरुष के व्यवहार आदि से संतुष्ट होने पर दोनों शादी करके स्थायी रूप से एक दूसरे के साथ सामान्य पति-पत्नी की तरह रह सकते हैं।

रेंट उम्र और सुंदरता पर आधारित
इन दिनों थाईलैंड में कई महिलाएं, खासकर ग्रामीण और गरीब पृष्ठभूमि से आने वाली, इस प्रथा को अपनाने लगी हैं। उनके लिए यह आय का प्रमुख स्रोत बन गया है। रेंटल वाइफ़ के किराए की रकम महिला की उम्र, सुंदरता, शिक्षा और अवधि पर निर्भर करती है। यह रकम 1600 डॉलर से लेकर 116000 डॉलर तक हो सकती है। थाईलैंड की अधिकांश महिलाएं पहले बार या नाइट क्लब में काम करती हैं। बेहतर ग्राहक मिलने पर उसकी ‘किराए की पत्नी’ बनने का फैसला कर लेती हैं।

जापान, कोरिया में ‘रेंटल रिलेशनशिप’
दरअसल, ‘किराए की पत्नी’ की यह प्रथा थाईलैंड में नई नहीं है। जापान और कोरिया में पहले से ही ‘रेंटल रिलेशनशिप’ की अवधारणा मौजूद है। वहां लोग किराए पर पत्नी, मां, पिता और यहां तक कि दोस्त भी रखते हैं। थाईलैंड में यह प्रथा हाल ही में तेजी से फैली है। इसके कई कारण हैं। वस्तुतः शहरीकरण के कारण लोगों की जीवनशैली बदल गई है। व्यस्त जीवन और अकेलेपन के चलते लोग स्थायी रिश्तों के बजाय अस्थायी संबंधों को प्राथमिकता देने लगे हैं। थाईलैंड की संस्कृति में व्यक्तिगत स्वतंत्रता और रिश्तों को लेकर लचीलापन है। इससे यह परंपरा ख़ूब फल-फूल रही है। आजकल आर्थिक रूप से कमजोर वर्ग की महिलाएं इस प्रथा को रोज़गार का प्रमुख साधन मान रही हैं।

Rental-Wifes-2-300x300 किराए की पत्नी के साथ गुजारें वक्त, पसंद आने पर ही करें शादी
Rental Couple IA Photo

थाई सरकार का उदार दृष्टिकोण
थाईलैंड की सरकार ने स्वीकार किया है कि ‘किराए की पत्नी’ की यह प्रथा देश में मौजूद है। यह संस्कृति बड़ी तेजी से फैल रही है। अब यह पटाया के अलावा दूसरे प्रमुख शहरों में फैलती जा रही है। पर्यटन उद्योग से जुड़े होने के कारण इसे पूरी तरह ख़त्म करना मुश्किल है। हालांकि, सरकार का मानना है कि इसे नियंत्रित करने और महिलाओं के शोषण को रोकने के लिए क़ानून बनाए जाने की जरूरत है। ‘किराए की पत्नी’ की प्रथा नैतिक और सामाजिक विवाद का विषय है। कई संगठनों का मानना है कि यह प्रथा महिलाओं के शोषण और उनके अधिकारों के हनन का प्रतीक है। कई लोग कहते हैं कि ‘किराए की पत्नी’ की यह प्रथा पारंपरिक परिवार व्यवस्था को कमजोर करती है और समाज में अस्थिरता पैदा कर सकती है। हालांकि कुछ लोग इसे आधुनिक समाज में व्यक्तिगत स्वतंत्रता और नए संबंधों की आवश्यकता के रूप में देखते हैं।

प्रथा की आलोचना और समर्थन
‘किराए की पत्नी’ की इस प्रथा को लेकर समाज में मिश्रित प्रतिक्रियाएं हैं। इसका विरोध करने वाले इसे महिलाओं का शोषण और पारिवारिक मूल्यों के खिलाफ मानते हैं। समर्थक इसे महिलाओं के लिए रोजगार और आर्थिक आत्मनिर्भरता का जरिया मानते हैं। जो भी हो ‘किराए की पत्नी’ का चलन थाईलैंड के पर्यटन उद्योग का विवादित पहलू है। यह एक तरफ महिलाओं को आर्थिक सहायता प्रदान करता है, तो दूसरी तरफ सामाजिक और नैतिक सवाल खड़े करता है। थाईलैंड सरकार और समाज को मिलकर इस प्रथा के आर्थिक, सामाजिक और कानूनी पहलुओं पर ध्यान देना होगा। इसे नियंत्रित करने के लिए कानून बनाना, महिलाओं की शिक्षा और रोजगार के बेहतर अवसर प्रदान करना और उनकी सुरक्षा सुनिश्चित करना जरूरी है। अंत में, यह प्रथा थाईलैंड की बदलती सामाजिक और आर्थिक संरचना का प्रतीक है। इसे समझने और सही दिशा में ले जाने के लिए गहरी समझ और सतर्कता की जरूरत है।

 

अटल प्रेरणा स्तोत्र – ताराबाई चोरघे यांची यशोगाथा

0

कोणत्याही पारंपारिक शिक्षणाचा गंध नसताना

भिवंडीतील खांडपे गावाच्या रहिवासी ताराबाई चोरघे यांनी दैनंदिन व्यवहार ज्ञानाच्या आधारे मिळवलेले व्यवहार कौशल्य शिक्षितांना अचंबित करते. औपचारिक शिक्षण नसतानाही, ताराबाई सहजतेने लाखो रुपये मोजतात. त्यांच्यातील हा कौशल्य विकास त्यांच्या कुटुंबातील सकारात्मक बदलांबरोबर इतरांना प्रेरणादायी आहे.

रमेश चोरघे यांच्याशी लग्नानंतर सात मुलांचा जन्म झाल्यावर ताराबाईंना मोठा प्रश्न पडला. तिच्या वाढत्या कुटुंबाला कसे सांभाळायचे? कोणतेही शिक्षण किंवा नोकरी कौशल्य नसल्यामुळे तिच्याकडे मर्यादित पर्याय होते. अंगणात उगवलेल्या महुआच्या फुलांपासून दारू बनवून विकण्याचा निर्णय तिला निवडावा लागला. सरकारी परवान्याशिवाय दारू बनवणे आणि विकणे हे बेकायदेशीर असले तरी,

कुटुंबांच्या प्राथमिक गरजा भागवण्याकरिता याशिवाय दुसरा कोणताच पर्याय ताराबाईंना दिसत नव्हता म्हणून त्यांनी तो सुरू केला. जसजशी मुले मोठी होत गेली तसतसे ताराबाईंना जबाबदारीचे ओझे जड होत होते. आर्थिक परिस्थितीमुळे मुलांना शिक्षण देणे कठीण वाटत होते. तरीही ताराबाईंनी आशा सोडली नाही. मोठ्या जिद्दीने तिने मुलांच्या शिक्षणाची स्वप्ने सत्यात उतरवण्याची शपथ घेतली.यासाठी ताराबाईंना महिला आर्थिक विकास महामंडळ अर्थात माविमची मोलाची साथ मिळाली.

कुटुंबाला उज्ज्वल भवितव्य देण्याच्या निर्धाराने उत्पन्नाचे नवे स्रोत शोधताना ती माविमकडे वळली. कुटुंबावरील अतुलनीय प्रेम दृढ करण्याबरोबर उज्वल भविष्याकरिता ताराबाईंनी माविम द्वारे २ लाख रुपयांचे बँकेचे कर्ज घेतले. त्याआधारे मिरची पिकवण्यावर लक्ष केंद्रित करून भाजीपाला लागवडीचा यशस्वी व्यवसाय सुरू केला.

हा भाजीपाला लागवड यशस्वी होऊन हातात पैसे उरु लागल्याने ताराबाईंनी दारू बनवण्याचा उद्योग बंद केला. आई-मुलाने मिळून ठिबक सिंचन प्रणाली वापरून अधिक उत्पन्न वाढीसाठी प्रयत्न सुरू केले. नाशिकच्या एका व्यापाऱ्यामार्फत त्यांना मिरचीची निर्यात करता आली. यातून त्यांना अधिकचा फायदा होवू लागला. याबाबत बोलताना ताराबाईंचा पदवीधर मुलगा भावेश म्हणाला “ माविमने आम्हाला कर्ज दिले तेव्हाच आम्ही आमचा व्यवसाय सुरू करू शकलो, नफा मिळवू शकलो आणि काही पैसे वाचवू शकलो.”

कोविड साथीच्या दरम्यान लावण्यात लॉकडाऊनमुळे भाजीपाला लागवडीवर विपरीत परिणाम झाला होता तर दुसरीकडे शहरातील नागरिकांना अन्नाचा तुटवडा भासत होता हे ओळखून ताराबाईंनी माविमची मदत घेत आपल्या भाजीपाल्याची वाहतूक करण्यासाठी आवश्यक परवानग्या घेतल्या. मुलगा भावेशने जवळपासच्या गावांतील ३० हून अधिक महिलांकडून भाजीपाला, कडधान्य गोळा करून त्यांची वर्गवारी लावत योग्य त्या क्रेटमध्ये पॅक करून मुंबई, कल्याण आणि आसपासच्या परिसरातील विविध गृहनिर्माण संस्थांमध्ये वितरित केले. या उपक्रमाने ग्राहकांना ताजे शेतमाल उपलब्ध करून दिला आणि या महिला शेतकऱ्यांना आव्हानात्मक काळात उत्पन्नाचा नवा स्रोत मिळवून दिला.

याबाबत बोलताना भावेश म्हणाला “माविमने केवळ मालाच्या वाहतुकीसाठी परवानगी घेतली नाही तर आम्हाला एक वाहन देखील दिले. माविमच्या कर्मचाऱ्यांनी व्यवसायिक अडथळे संपविण्यासह विक्रीला चालना देण्यासाठी वैयक्तिकरित्या हस्तक्षेप केला.” दरम्यान ताराबाईंकडून मिरची खरेदी करणाऱ्या व्यापाऱ्याचे कोविडमुळे निधन झाल्याने व्यापाऱ्याकडील येणे थांबले. व्यापाऱ्याच्या पत्नीकडून ३ लाख रुपये थकीत होते तरीही ताराबाईंनी हार न मानता आपला व्यवसाय सुरूच ठेवला. मात्र व्यवसायात काहीसा बदल करणे आवश्यक वाटल्याने ताराबाई आणि मुलगा भावेश यांना दूध व्यवसायाकडे वळणे महत्त्वाचे वाटू लागले.

दुग्ध व्यवसाय सुरू केल्याने त्यांच्या कमाईत मोठी भर पडेल. या आशेने २०२१ मध्ये, तिने आणखी २ लाख रुपयांचे बँकेचे कर्ज काढले, जे पुन्हा माविमद्वारे सुलभ झाले. त्या पैशातून त्यांनी शेड बांधून सहा म्हशी विकत घेतल्या. ताराबाईंची वाटचाल केवळ उत्पन्न मिळवण्यापुरती नव्हती. तर मुलांना उद्यमशील बनवण्यासाठीची होती त्यांच्या भविष्याची समृद्ध स्वप्ने साकारण्याची होती.

“पूर्वी, माझ्या आईने काही पैसे कमावले, ज्यामुळे आम्हाला आमच्या दैनंदिन गरजा भागवण्यास मदत झाली. आज आम्ही विकसित केलेल्या भरीव व्यावसायिक पायाभूत सुविधांमुळे आमच्या कुटुंबाला समाजात आदराचे स्थान आहे. आमच्या व्यवसायाचा विस्तार केवळ माविमच्या मार्गदर्शनामुळेच शक्य झाला. त्याशिवाय व्यवसाय वाढ अशक्य झाली असती, तोट्याचा सामना करणे कठीण झाले असते. प्रतिकूल काळात, माविम सारखा मार्गदर्शक असणे अत्यंत उपयुक्त आहे,” असे भावेश सांगत होता.

नवनवी संकटे आली तर संकटांतून संधी निर्माण करणाऱ्या, ताराबाईंची यशोगाथा सर्वांना प्रेरणादायी तर आहेच याशिवाय छोट्या छोट्या व्यवसायांमध्ये येऊ पाहणाऱ्यांकरिता आदर्शवत आहे. याबरोबरच आव्हानांवर मात करत ती आपल्या कुटुंबाचा खंबीर आधारस्तंभ म्हणून उभी राहिली आहे. याबाबत बोलताना भावेश म्हणाला, “माझी आई माविम मध्ये सामील झाल्यापासून काही वर्षांत आमचे वार्षिक उत्पन्न ६० हजारांवरून ५ लाख रुपयांवर पोहोचले, जे आमच्यासाठी एक मोठे पाऊल होते. आम्ही दुर्गम भागातून आलो होतो जिथे आमची स्थानिक भाषा खूप वेगळी होती. मुंबई सारख्या मोठ्या शहरात मराठी बोलली जात असल्याने सुरुवातीला मला त्याचा काहीसा त्रास झाला. पण माविमच्या मदतीने मी स्वतःवर विश्वास ठेवू लागलो. तरीही काही लोक माझ्यावर हसत होते कारण मी शेतात काम करणे निवडले आहे. माझ्या शिक्षणासोबत ऑफिस जॉब, माझ्या आईने मला प्रत्येक टप्प्यावर साथ दिली. माविम आमच्या पाठीशी राहिलेलेच हे सारे शक्य झाले.”

ताराबाईंच्या कुटुंबाकडे आता एकूण १७ जनावरे आहेत. हिरवे गवत वाढवण्यासाठी या कुटुंबाने साडेआठ एकर जमीन भाड्याने घेतली आहे, यातून निर्माण होणारा चारा ते या परिसरातील दुग्ध उत्पादक शेतकऱ्यांना विकतात.

जी ते इतर गुरेढोरे मालकांना विकतात. याची त्यांच्या आर्थिक उत्पन्न वाढीसाठी मदत होत आहे “माविमच्या स्वयं सह्या गटातील महिलांनी बनवलेली उत्पादने खरोखरच उत्कृष्ट आहेत. त्यांच्या विक्री करून नफा वाढण्याकरिता आम्ही जोरदार मार्केटिंग करतो ज्यामुळे या अल्पभूधारक महिलांना आर्थिक मदत होते असे भावेश सांगत होता.

ताराबाईंचा मोठा मुलगा मुकेश म्हणाला “आम्ही आता आमच्या जुन्या घराची पुनर्बांधणी करणार असून लवकरच तिकडे स्थलांतरित होत आहोत. माझी पत्नी आणि ताराबाईंची मोठी सून नाजुका आता ताराबाईंकडून प्रेरणा घेऊन या कामात सहभागी झाली आहे. तिलाही या कामात सहभाग होताना आनंद होत आहे.” माविमच्या समर्पित पाठिंब्याने ताराबाईंच्या कर्तृत्वाने नवीन उंची गाठली आहे. तिचा दुग्धव्यवसायाचा विस्तार हेच तिचे यश नाही. तर इतरांसाठी प्रेरणा बनले आहे. ताराबाईंचे हे काम महिलांमध्ये उद्योजकता रुजवण्याबरोबर सामाजिक एकोपा वाढवणारेही आहे. याबरोबरच माविमचे महिला सशक्तिकरण दर्शवणारे यशस्वी उदाहरण मानावे लागेल.

यूक्रेन की संप्रभुता की रक्षा की जानी चाहिए – मार्गरेट मैकलियोड

0

सुरक्षा परिषद में स्थायी सदस्यता का प्रबल दावेदार है भारत

मुंबई। यूएस डिपार्टमेंट ऑफ स्टेट के तहत कार्यरत लंदन इंटरनेशनल मीडिया हब की हिंदुस्तानी प्रवक्ता मार्गरेट मैकलायड ने कहा कि अमेरिका चाहता है कि रूस का आक्रमण झेल रहे यूक्रेन की संप्रभुता की रक्षा की जानी चाहिए। अमेरिकी नीति का मुख्य उद्देश्य रूस के आक्रामक रवैये को रोकना और यूक्रेन की संप्रभुता की रक्षा करना है, क्योंकि यूक्रेन के स्कूलों, अस्पतालों और रिहायशी इलाकों पर रूस के हमले से न केवल यूक्रेन में विनाश हुआ है, बल्कि यूरोप की स्थिरता के लिए भी खतरा पैदा हो गया है।

मुंबई स्थित बीकेसी में अमेरिकी वाणिज्य दूतावास में पत्रकारों से चर्चा करते हुए मैकलायड ने कहा कि रूस-यूक्रेन युद्ध के दौरान अमेरिका ने एक स्पष्ट और सख्त रुख अपनाया है। वाशिंगटन ने यूक्रेन को सैन्य, आर्थिक और मानवीय सहायता देने के लिए प्रतिबद्धता जताई है। इन परिस्थितियों में अमेरिका ने वैश्विक लोकतंत्र और अंतरराष्ट्रीय व्यवस्था की रक्षा के लिए यूक्रेन को हर संभव समर्थन देने का निर्णय लिया है।

सुश्री मैकलियोड ने कहा कि अमेरिका ने रूस पर प्रतिबंध लगाकर और यूक्रेन को सैन्य आपूर्ति बढ़ाकर इस संघर्ष में अपना पक्ष स्पष्ट कर दिया है। अमेरिका का मानना है कि यूक्रेन की हार केवल एक देश की हार नहीं होगी, बल्कि यह लोकतांत्रिक मूल्यों और अंतरराष्ट्रीय कानून के लिए बड़ा झटका होगा। साथ ही, बाइडन प्रशासन ने यह चेतावनी दी है कि अगर इस युद्ध को नजरअंदाज किया गया, तो यह अन्य तानाशाही शक्तियों को प्रोत्साहित कर सकता है। अमेरिकी नीति का यह दृष्टिकोण युद्ध को केवल क्षेत्रीय विवाद न मानकर एक वैश्विक संघर्ष के रूप में देखता है, जो पूरी दुनिया की स्थिरता और शांति को प्रभावित कर सकता है।

सुश्री मैकलियोड का मानना है कि संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद का विस्तार होता चाहिए और अमेरिका चाहता है कि नई दिल्ली को सुरक्षा परिषद की स्थायी सदस्यता मिले, जिससे दुनिया का सबसे बड़ा लोकतांत्रिक देश भारत जटिल अंतरराष्ट्रीय समस्याओं को हल करने और शांति स्थापित करने में योगदान करे। एक सवाल के जवाब में उन्होंने कहा कि भारत का दुनिया में प्रभाव तेजी से बढ़ रहा है और अब नई दिल्ली सुरक्षा परिषद में स्थायी सदस्यता का प्रबल दावेदार है। गौरतबल है कि 1945 में जब संयुक्त राष्ट्र संघ सुरक्षा परिषद का गठन केवल 51 देश थे अब 193 देश हैं। इस लिहाज से सुरक्षा परिषद के विस्तार की जरूरत है।

मार्गरेट मैकलियोड ने गाजा संघर्ष मुद्दे पर बाइडन प्रशासन के रुख का जोरदार तरीके से समर्थन करते हुए कहा कि अमेरिका इजरायल की सुरक्षा का समर्थन करता है, लेकिन उसने मानवीय सहायता के लिए गाजा में राहत सामग्री की पहुंच बढ़ाने और नागरिकों के लिए स्थिति को सुधारने की अपील की है। उन्होंने हमास को संघर्षविराम वार्ता को बाधित करने के लिए जिम्मेदार ठहराया है।

कोलंबिया विश्वविद्यालय से सतत विकास में डॉक्टरेट की उपाधि, जॉर्जटाउन विश्वविद्यालय से अंतर्राष्ट्रीय अर्थशास्त्र में स्नातक की डिग्री और रोटरी स्कॉलर के रूप में दिल्ली स्कूल ऑफ इकोनॉमिक्स  में अध्ययन कर चुकी मार्गरेट मैकलियोड अमेरिकी विदेश विभाग की हिंदुस्तानी प्रवक्ता हैं। वह दुनिया भर में हिंदी और उर्दू बोलने वालों को अमेरिकी विदेश नीति की प्राथमिकताओं के बारे में बताती हैं। कैरियर विदेश सेवा अधिकारी के रूप में, वह भारत, पाकिस्तान और जापान में अमेरिकी मिशन में काम कर चुकी हैं। उनके घरेलू कार्यों में अंतर्राष्ट्रीय सुरक्षा और परमाणु अप्रसार, अंतर्राष्ट्रीय संगठन और कैपिटल हिल में फेलो के रूप में काम करना शामिल है।

वसई-विरार में चार दशक बाद भाई ठाकुर के आतंक का हुआ अंत

0

हरिगोविंद विश्वकर्मा
किसी ने सच कहा है, संसार में शहंशाह कोई नहीं, बस समय शहंशाह होता है। यह लोकोक्ति वसई-विरार बेल्ट में अक्षरशः सच साबित हुई है। इस बेल्ट में 1980 के दशक से शुरू हुआ ठाकुर गिरोह का आतंक, जिसे बाद में 30 साल तक लोकतांत्रिक यानी राजनीतिक संरक्षण मिल गया था, अंततः मौजूदा विधानसभा चुनाव में शनिवार यानी 23 नवंबर को ध्वस्त हो गया। अब नायगांव से लेकर डहाणु तक आम लोग राहत की सांस ले सकेंगे। कारोबारी बिना किसी भय या धमकी के अपना व्यापार कर सकेंगे, क्योंकि इस आतंक को संरक्षण देने वाला ठाकुर परिवार पालघर जिले की तीनों की तीनों विधानसभा सीटें वसई, नालासोपारा और बोइसर में महायुती के उम्मीदवारों से पराजित हो गया है।

मुंबई के बाहर का शहरी इलाका वसई-विरार क्षेत्र भले आज तेज़ी से विकसित हो रहा है। 1980 के दशक में यह इलाक़ा ‘ठाकुर साम्राज्य’ के नाम से प्रसिद्ध था। यह साम्राज्य कुख्यात अंडरवर्ल्ड डॉन जयेंद्र ठाकुर उर्फ़ भाई ठाकुर और उसके परिवार के इर्द-गिर्द केंद्रित था। 1980 और 1990 के दशक में, इस क्षेत्र पर ठाकुर परिवार का प्रभाव इतना गहरा था कि स्थानीय राजनीति, क्षेत्र की समस्त अचल संपत्ति और व्यापार उनके नियंत्रण में थे। ठाकुरों की मर्ज़ी के बिना कोई पत्ता भी नहीं हिलता था। यहां कहने को पुलिस और प्रशासन है, लेकिन आदेश ठाकुरों का ही मानना पड़ता था। ठाकुरों को नाराज़ करके यहां रहना नामुमकिन था।

वस्तुतः ठाकुर साम्राज्य की नींव 1970 के दशक में पड़ी, जब जयेंद्र ठाकुर ने वसई-विरार में अपना दबदबा बनाना शुरू किया। इस क्षेत्र में रियल इस्टेट के तेजी से बढ़ते व्यापार को भाई ठाकुर ने अवसर के रूप में देखा। उसने राजनीतिक संपर्कों और आतंक के बल पर जमीन के सौदों और निर्माण उद्योग में अपनी पकड़ मजबूत की। 1980 के दशक के उत्तरार्ध में वह अंडरवर्ल्ड डॉन दाऊद इब्राहिम कासकर गिरोह के लिए काम करने लगा। दाऊद के दुबई पलायन के बाद उसका काम छोटा राजन और भाई ठाकुर देखने लगे। इसी दौरान भाई ठाकुर ने छोटा राजन के साथ मिलकर पनवेल में अशोक भाऊ जोशी की हत्या कर दी। इसके बाद भाई ठाकुर का नाम उस जमाने के डॉन वरदराजन, हाजी मस्तान और दाऊद इब्राहिम की तरह लिया जाने लगा।

1980 के दशक तक, वसई-विरार क्षेत्र में ठाकुर परिवार का नाम भय और शक्ति का प्रतीक बन चुका था। धीरे-धीरे वसई-विरार में भाई ठाकुर का आतंक इतना बढ़ गया कि कोई उसके खिलाफ एक शब्द बोलने की हिम्मत नहीं कर पाता था। जो उससे टकराने की हिमाक़त करता था, उसका गेम बजा दिया जाता था। 1980 और 1990 के दशक के शुरुआती वर्षों में वसई-विरार और नालासोपारा में अनगिनत हत्याएं हुईं। दहशत का आलम यह था कि पुलिस वाले भाई ठाकुर या उनके आदमियों के ख़िलाफ़ मुक़दमा दर्ज़ करने से भय खाते थे।

1988 में भाई ठाकुर का टकराव वसई-विरार क्षेत्र के प्रमुख बिल्डर सुरेश नरसिंह दुबे से हुआ। दुबे परिवार नालासोपारा में रहता था। दोनों के बीच दुश्मनी बढ़ने लगी। अंततः 9 अक्टूबर 1989 को सुरेश दुबे को नालासोपारा रेलवे स्टेशन पर ही दिनदहाड़े भाई ठाकुर के छह गुंडों ने गोलियों से भून डाला। दिन-दहाड़े हुई इस हत्या से पूरे मुंबई में सनसनी फैल गई। दुबे परिवार ने भाई ठाकुर के खिलाफ एफआईआर दर्ज कराई। यह मामला केवल हत्या और साजिश तक सीमित नहीं रहा, बल्कि इसमें आतंकवाद निरोधी अधिनियम (टाडा) की धाराएं जोड़ दी गईं। इसके बाद लंबे समय तक दुबे परिवार दहशत के साए में रहा।

उसी समय एक 23 वर्षीय उत्साही पत्रकार जीतेंद्र कीर ने वसई-विरार में बिल्डर-अंडरवर्ल्ड गिरोह को उजागर करना शुरू किया। जीतेंद्र 10 दिसंबर 1990 को ग़ायब हो गया। उसके परिजनों ने आरोप लगाया था कि जीतेंद्र के अचानक गायब होने के पीछे भाई ठाकुर का हाथ है। 1990 के दशक में जनसत्ता में छपी एक रिपोर्ट के मुताबिक जीतेंद्र को पकड़ कर खौलते तारकोल में डाल दिया गया और जब उसकी हड्डी-पसली गलकर तारकोल में मिल गई तो उससे सड़क बना दी गई। इस तरह जीतेंद्र की हत्या के सबूत को हमेशा के लिए नष्ट कर दिया गया। आज 34 साल बाद भी जीतेंद्र पुलिस की फाइल में गुमशुदा है। इस कारण उसके परिजन उसका अंतिम संस्कार भी नहीं कर सके।

इसी तरह सितंबर 1991 में दाऊद ने एक बड़ी मोटर बोट में बहुत बड़ी मात्रा में चांदी की सिल्लियां भेजीं। वाडरई गांव के अर्नाला बीच पर रात में नाव समुद्र में ही पलट गई और सिल्लियां समुद्र में फैल गईं। मछली के लिए समुद्र में गए दो मछआरों के हाथ चांदी की सिल्ली लग गई। इसके बाद समुद्र में चांदी की सिल्ली होने की बात पूरे गांव में फैल गई। देखा देखी सारे मछुआरे समुद्र में कूद गए। जिसे जितनी सिल्ली मिली, उसे अपने घर लेकर आया और छुपा दिया। इस घटना की ख़बर दुबई में दाऊद को दी गई तो उसने अपने लेफ्टिनेंट भाई ठाकुर को फोन किया। इसके बाद भाई ठाकुर के गुंडे सक्रिय हुए और गांव वालों से चांदी की सिल्ली वापस करने की मांग करने लगे।

जब गांव वालों ने चांदी की सिल्ली देने से मना किया तो भाई ठाकुर के लोगों ने ग्रामीणों को बेरहमी से पीटना शुरू किया। इससे भी बात नहीं बनी तो तीन युवकों की गोली मारकर हत्या कर दी। इसके बाद भाई ठाकुर के लोगों ने गांव वालों से सारी सिल्लियां बरामद कर लीं। बहरहाल, जब तक शरद पवार महाराष्ट्र के मुख्यमंत्री रहे तब तक भाई ठाकुर का साम्राज्य सुरक्षित रहा। पवार के दिल्ली जाने के बाद सुधाकरराव नाईक महाराष्ट्र के मुख्यमंत्री हुए। उन्होंने अपराधियों के खिलाफ विशेष मुहिम शुरू की।

बाद में जनसत्ता और इंडियन एक्प्रेस में चांदी की सिल्ली की पूरी घटना के प्रकाशित होने के बाद पुलिस हरकत में आई और मुख्यमंत्री सुधाकरराव नाईक के आदेश पर भाई ठाकुर और उसके साथियों के खिलाफ हत्या का मुक़दमा दर्ज़ किया गया। इसके फौरन बाद भाई ठाकुर अपने आका दाऊद के पास भाग गया। पुलिस कार्रवाई में हितेंद्र ठाकुर की गिरफ्तारी हुई। नाईक के कार्यकाल में अपराधियों की शामत आ गई थी। सारे के सारे अपराधी जेल में ठूंस दिए गए। लेकिन बाबरी मस्जिद के गिरने के बाद मुंबई दंगों के बाद शरद पवार फिर से राज्य के मुख्यमंत्री बने और अपराधियों की फिर से तूती बोलने लगी।

मराठा छत्रप शरद पवार पर केवल दाऊद इब्राहिम को संरक्षण देने का ही आरोप नहीं लगता, बल्कि दाऊद के लिए काम करने वाले अपराधियों को भी संरक्षण देने का आरोप लगता रहा है। उन्होंने ही 1990 के चुनाव में उल्हासनगर में सुरेश कालानी उर्फ पप्पू कालानी को कांग्रेस से टिकट दिया और और वसई-विरार में भाई ठाकुर के कहने पर उसके छोटे भाई हितेंद्र ठाकुर को कांग्रेस का टिकट दिया। दोनों चुनाव जीतकर राज्य विधान सभा में पहुंच गए। आपराधिक पृष्ठभमि के ये दोनों नेता विधायक बनने के बाद इतने ताक़तवर हो गए कि 1995 के चुनाव में कांग्रेस का टिकट न मिलने पर निर्दलीय उम्मीदवार के रूप में चुनाव जीतकर विधानसभा में पहुंच गए।

हितेंद्र ठाकुर ने बाद में बहुजन विकास आघाड़ी नाम से राजनीतिक पार्टी का गठन किया। इस दल ने वसई-विरार क्षेत्र की राजनीति में महत्वपूर्ण भूमिका निभाई। हितेंद्र ठाकुर लगातार चार बार और कुल छह बार विधायक निर्वाचित गए। ठाकुर परिवार इतना शक्तिशाली हो गया कि कई राजनीतिक दल और उम्मीदवार ठाकुरों का “समर्थन और आशीर्वाद” लेकर ही लोकसभा चुनाव में उतरते थे। 2008 में नालासोपारा विधानसभा के अस्तित्व में आने के बाद हितेंद्र ने अपने बेटे क्षितिज ठाकुर को बहुजन विकास आघाड़ी से टिकट दिया और क्षितिज लगातार तीन बार विधायक रहे। फिलहाल वसई-विरार से लेकर पालघर तक सभी स्थानीय निकायों पर इस दल का वर्चस्व है। हर छोटे बड़े काम या निर्माण में ठाकुरों की सहमति आवश्यक है।

वसई-विरार और पालघर-बोइसर में ठाकुरों ने न केवल अपने गिरोह के जरिए वसूली और हिंसा का सहारा लिया, बल्कि उन्होंने क्षेत्र के गरीब और मध्यम वर्गीय लोगों के बीच नेता की छवि भी बनाई। इस कारण इस क्षेत्र का एक बड़ा तबका ठाकुरों का समर्थन करता है। ठाकुर के परिजनों ने स्थानीय निकाय चुनावों में सफलता हासिल की। उनके प्रभाव के चलते वसई-विरार में ठेकेदारी और अन्य व्यापारिक गतिविधियों पर भी उनका नियंत्रण स्थापित हो चुका है। कहा जाता है कि कुछ साल पहले शरद पवार के कहने पर भाई ठाकुर नाटकीय तरीक़े से दिल्ली में गिरफ्तार कर लिया गया। उसके खिलाफ सुरेश दुबे हत्याकांड में मुक़दमा भी चला, परंतु पुलिस की खामीपूर्ण जांच से वह दोषी साबित नहीं हो सका।

ठाकुर साम्राज्य वसई-विरार के इतिहास और वर्तमान का महत्वपूर्ण हिस्सा है। यह न केवल सत्ता, अपराध और राजनीति का संगम है, बल्कि एक ऐसा अध्याय है जो दर्शाता है कि कैसे व्यक्तिगत प्रभाव से पूरे क्षेत्र की दिशा को प्रभावित किया जा सकता है। आज, वसई-विरार उभरता हुआ शहरी क्षेत्र है, लेकिन यहां का समाज और राजनीति अब भी ठाकुर परिवार की छाया से मुक्त नहीं हो पाई है। उनका साम्राज्य नवनिर्वाचित विधायकों राजन नाईक, स्नेहा दुबे और विलास तरे के लिए चुनौती है। पूरे इलाक़े को भयमुक्त करने के लिए उन्हें इस तरह के शक्ति केंद्र को सरकार के साथ मिलकर ख़त्म करना होगा, ताकि यहां की आबादी भयमुक्त होकर जीवन-यापन कर सके।

महिलाओं के समर्थन ने महाराष्ट्र विधान सभा चुनाव में ध्वस्त किया सारे समीकरण

0

हरिगोविंद विश्वकर्मा
महाराष्ट्र विधान सभा चुनाव के परिणामों में “लाडली बहिण योजना” का इम्पैक्ट साफ़ दिख रहा है। अंतिम समाचार मिलने तक भारतीय जनता पार्टी नीत महायुती ने 227 सीटों पर जीत दर्ज की है। अकेले भारतीय जनता पार्टी ने 132 सीटों पर विजय श्री हासिल की है। चुनाव परिणाम साफ लग रहा है कि महाराष्ट्र की राजनीति में लाडली बहिण योजना नाम की सुनामी चल रही थी। महिलाओं की मतदान प्रतिशत इस साल की शुरुआत में हुए लोकसभा चुनाव की तुलना में 6 प्रतिशत से अधिक बढ़ गया था। इतनी अपार सफलता की उम्मीद राजनीति के पंडितों ने भी नहीं की थी।

राज्य के पांच जिलों पुणे, ठाणे, नासिक, नागपुर, और सोलापुर में माझी “लाडकी बहिण योजना” के सबसे अधिक लाभार्थी थीं, इन जिलों में इस बार ज्यादा मतदान हुआ। दरअसल, हर महीने 1500 रुपए पाने वाली महिलाओं ने बड़े उत्साह से चुनाव में हिस्सा लिया था। विधानसभा चुनाव से पहले, इस योजना के तहत 2.3 करोड़ से अधिक लाभार्थियों को ₹1,500 प्रति माह की चार किस्तें मिल चुकी थीं।

लाडली बहिण योजना महायुति सरकार द्वारा लोकसभा चुनाव के बाद शुरू की गई थी। पुणे जिले में विधानसभा चुनाव के दौरान महिलाओं का मतदान प्रतिशत 60.9 प्रतिशत रहा, जो लोकसभा चुनाव में 54.7 प्रतिशत था। इसी प्रकार, अन्य जिलों में भी महिलाओं की मतदान दर बढ़ी। ठाणे में यह 52.4 प्रतिशत से बढ़कर 57.1 प्रतिशत, नासिक में 60 प्रतिशत से बढ़कर 67.7 प्रतिशत, नागपुर में 54.9 प्रतिशत से 60.4 प्रतिशत, और सोलापुर में 58.4 प्रतिशत से बढ़कर 66 प्रतिशत हो गई।

इसी तरह मुंबई के कोलाबा, अणुशक्ति नगर, धारावी, चांदिवली, मानखुर्द शिवाजीनगर, वर्ली, दिंडोशी, सायन कोलीवाडा, बांद्रा पश्चिम, शिवड़ी, मागाठाणे और कुर्ला समेत 40 विधानसभा में महिलाओं का वोट प्रतिशत पुरुषों से अधिक रहा। इसके अलावा राज्य की 50 सीटों पर पुरुष और महिला वोटरों का प्रतिशत समान रहा। इन सीटों पर हर बार महिलाओं का उतना वोट नहीं पड़ता था जितना इस बार पड़ा।

महाराष्ट्र में बेशक देश के दूसरे राज्यों के मुकाबले ज्यादा विकास हुआ है, इसके बावजूद बहुत बड़ी तादाद में गरीब परिवार हैं। इनमें ढेर सारे परिवार ऐसे भी हैं जिनके पास नियमित आमदनी का कोई साधन नहीं है। ऐसे परिवार में महिला के खाते में हर महीने 1500 रुपए आना उस परिवार के लिए वरदान की तरह था। लाडली बहिण योजना की पैसे से महिलाओं का पति पर निर्भरता खत्म हो गई। महायुती के चुनाव में यह बहुत बड़ा फैक्टर रहा।

पुणे में दैनिक मजदूरी करने वाली रीता जाधव का उदारण ले सकते हैं। रीता तलाकशुदा हैं और वह दो बोटियों और एक बेटे की मां हैं। बेटियां अपने ससुराल हैं और बेटा बेरोजगार। अब वह 1500 में राशन की व्यवस्था कर लेती है। लाडकी बहिण योजना शुरू करने वाले देवेंद्र फडणवीस उनके लिए भगवान की तरह है। इस तमाम फक्टर्स ने उल्लेखनीय कार्य किया और अंततः बीजेपी ने जीत के सारे कीर्तिमान ध्वस्त कर डाले।